اخلاص در عمل
پس از اشارات اجمالی در سوره های اعلی و نجم به ابراهیم(ع)
و صحیفه او، اینک که جانهای مومنین تشنه شناخت مردی شده که معلم وفا و
پایبندی کامل به پیمان الهی نام گرفته و صحیفه اش عالیترین مضامین قرآنی را
متناسب با درک و فهم مردم قرنها پیش مطرح ساخته است، سوره صافات(که آن نیز
در سومین سال بعثت پس از دو سوره مذکور نازل شده) همچون آب گوارائی عطش
عاشقان اولیاء الله را فرو می نشاند و شمه ای از وقایع مهم زندگی ابراهیم(ع)
را بازگو می نماید.
محور اصلی این سوره «توحید» و نقش رسولان برای آشنا ساختن مردم به «رب
العالمین» و انذار آنها از شرک و گمراهی است. هم در آغاز سوره بر «ربویت»
جهانشمول خداوند تأکید می نماید. (۱) و هم در انتهای آن
با تسبیح «رب» از آنچه گمراهان می گویند و سلام و درود بر رسولان ، «رب
العالمین» را ستایش می نماید، در این سوره چهار بار جمله «الا عبادالله
المخلصین» تکرار شده است که پیامبران و و پیروان پاک آنها را که خود را از
آلودگی شرک «خالص» کردند، پیشتازان راه توحید معرفی نموده، با تکرار ترجیع
بند ۴ جمله ای: « ترکنا علیه فی الاخرین- سلام علی الیاسین – انا کذلک نجزی
المحسنین- انه من عبادنا المومنین» انبیاء را تداوم بخش و صاف کننده راه
توحید برای آیندگان و سزاوار سلام و درود نسلهای آتی معرفی می نماید و این
اجری است که خداوند بخاطر «ایمان» و «احسان» آنها بدیشان عنایت کرده است.
در سوره صافات علاوه بر ابراهیم(ع) از مجاهدات شش تن دیگر از انبیاء بزرگ
الهی (۲) در راه توحید و مراتب اخلاص و ایمان واحسان
آنها یاد کرده است. اما با جمال و اختصار و حداکثر در ۱۰ آیه، (۳)
در حالیکه وقتی نوبت به ابراهیم(ع) میرسد (۴) آیات
تفصیل و توسعه پیدا کرده، شرح و بسط بیشتری از مکارم اخلاقی آن موحد و مسلم
ممتاز بمیان می آید، منظور این نیست که خواسته باشیم میان احدی از رسولان
الهی امتیاز و فرقی قائل شویم، بلکه چنین می فهمیم که توجه و تمرکز بیشتر
سوره روی موردی خاص و ذکر ویژگیها و اوصاف بیشتری بی دلیل نمی تواند باشد.
در این سوره در عین آنکه از همه رسولان تجلیل می کند، در ارتباط با محور
سوره که همان توحید و اخلاص است، اشارات فراوان تری به ابراهیم(ع) می کند.
(۵) بطوریکه چنین می نماید که او را بخاطر مراحلی که در
زندگی طی کرده ، مصداق مشخص تری برای تبیین توحید و اخلاص یافته است (والله
اعلم)
منظور از اخلاص و توحید در عبادت، «تسلیم» کامل بنده به پروردگار خویش و
احتراز از هرانگیزه و عاملی است که در کنار خداجوئی و جلب رضایت او قرار
گرفته موجب شرک و ناخالصی نفس گردد.
ابراهیم(ع) بعنوان یکی از پیروان نوح ( و ان من شیعته لابراهیم) و ادامه
دهندگان راه او، در این سوره با این جمله پرمعنا معرفی می شود که «او با
قلبی پاک و سالم (از شرک) بسوی خدا آمد» (۶) (اذجاء ربه
بقلب سلیم) آنگاه مقام «تسلیم او را به «رب العالمین» در صحنه های پرشکوه
ذیل بنمایش می گذارد:
۱- احتجاج با اعتقادات انحرافی پدر و قومش در عبادت
اصنام، بدون ملاحظه منافع و مصال مادی و موقعیت های شخصی (جهاد فکری).
۲- شکستن بت های باطل بدون بیم و هراس از عکس العمل و انتقام مقلدین و
متولیان بتکده و تن دادنبه آتش خشم و جهل آنها (جانبازی در راه ایمان).
۳- هجرت از سرزمین آباء و اجدادی «اور» بسوی وادی خشک و لم یزرع مکه و
ترک تعلق به زمین و زندگی.
۴- ایثار عزیزترین دلبند خویش در برابر دوست و آمادگی برای قربانی او
بدرگاه پروردگار، در اوج پیری و نهایت اشتیاق و احتیاج به تنها فرزند
فداکار و حلیم خود (۷) (بالاتر از جانبازی)
هریک از مراحل فوق نشانه نورانی و نادری است از مراتب تسلیم کامل و توحید و
تعبد ابراهیم در برابر پروردگار که او را بعنوان اسوه «اخلاص» ممتاز و مشخص
کرده است.
۱ - ان الهکم لواحد – رب السموات و الارض و ما
بینهماو رب المشارق
۲ - نوح- موسی و هارون – الیاس – لوط - یونس
۳ - نوح ( ۸ آیه( - موسی و هاروم (۹ آیه) – الیاس (۱۰
آیه) – لوط (۶ آیه) – یونس (۱۰ آیه)
۴ - جمعاً ۳۱ آیه در این سوره بحضرت ابراهیم اختصاص
یافته است
۵ - ازجمله دوبار او را در ردیف محسنین شمرده (کذلک
نجزی المحسنین) و ایمان او را در عالیترین مرحله تسلیم شناخته است.
۶ -منظور اینستکه خدا را نه برای خود و منیت
هایانسانی و انگیزه های شرک آلود ، بلکه بخاطر عظمت جمال و جلالش جستجو
می کرد.
۷ - تولد اسحق(ع) بر حسب ترتیب آیات بنظر
می رسد پس از آزمایش ذبح اسمعیل(ع) بوده است.
