ملة ابراهیم تنها ملة مؤید الهی
پدر مسلمین و پایه گذار آئین اسلام
(ملة اییکم ابراهیم هو سمیکم المسلمین من قبل)

پس از سروش الهی در سوره نحل خطاب به پیامبر^(ص) برای پیروی از «ملة ابراهیم^(ع)»، که همان آئین حقگرا و مبرای از شرک آن پایه گذار شیوه خداپرستی خالص است، در سومین سال هجرت در آخرت آیه سوره حج، که جنبه جمع بندی و نتیجه گیری دارد، بار دیگر از «امة ابراهیم» یاد میکند. اما این بار بجای رسول^(ص)، مؤمنین را مخاطب قرار داده پس از آنکه به رکوع و سجود و عبادت پروردگار و اعمال خیر و جهاد جانانه دعوتشان میکند و جهت واحد بخشیدن به تلاشهایشان و آسانی دینشان را متذکر میگردد، اضافه می نماید دینشان همان «مله ابراهیم» است، ابراهیمی که نام مسلمان را همو، قبل از قرآن، از (حدود ۲۵۰۰ سال) قبل بر آنها نهاده است تا رسول اکرم^(ص) (بعنوان پاک ترین ذریه ابراهیم و احیاءکننده آئین او که جامع کمالات انسانی است) شاهد (الگوی مشاهده و رشدیابی) مسلمانان باشد و آنها نیز (با این خودسازی و تربیت) برای مردم عالم نمونه و مثال عملی (شاهد) گردند. حال که چنین دین و آئین برپادارنده و معلم و مربی رشد یافته و شهیدی خداوند نصیب مسلمانان کرده، شکر نعمت ایجاب مینماید صلوه یعنی اقبال بسوی خدا را اقامه نموده با پرداخت زوه، نفس خود را از دنیاپرستی و مالدوستی تزکیه کنند و به خدا (یعنی قرآن که حبل نازل شده او از افق بلند آسمان به زمین آدمیان برای نجات گمراهان از چاه جهل و گمراهی است) چنگ بزنند که او بهترین سرور و بهترین یاور است:
(۷۷) یا ایهاالذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا و اعبدوا ربکم و افعلوا الخیر لعلکم تفلحون (۷۸) و جاهدوا فی الله حق جهاده هو احتبیکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرح مله ابیکم ابراهیم هو سماکم المسلمین من قبل و فی هذا لیکون الرسول شهیداً علیکم و تکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلوه و اتوا الزکوه و اعتصموا بالله هو مولیکم فنعم المولی و نعم النصیر.

کلمه «ملة» که در فارسی باشتباه به مردم یک کشور اطلاق میشود، در عربی معنای آئین و روش و فرهنگ و سنت های جاری در یک جامعه را دارد و عنوان مکتب و ایدئولوژی برای آن مناسب تر است. در حالیکه کلمه «امت» که عنایت به اجتماعی از افراد همفکر و هم مقصد دارد، بهتر میتواند جایگزین کلمه «مردم» یک کشور در فارسی گردد.

کلمه «ملة» جمعاً ده بار در قرآن تکرار شده که هشت مورد آن در بیان «ملة ابراهیم» است، (۱) بدون آنکه از مله پیامبر دیگری سخنی بمیان آید (۲) دو مورد دیگر و همچنین موارد دیگری که کلمه «ملة» همراه ضمائر آمده است (ملتکم – ملتنا-ملتهم) همواره معنای آئین باطل و راه روشن گمراه کننده از آن استنباط میشود، تنها یک «ملة حق» در عالم وجود دارد که همان «مله ابراهیم» است و پیامبران بعدی تماماً پیرو و ادامه دهنده همان آئین که شیوه توحید و تسلیم و اعراض از هر گونه شرک و ناخالصی است بوده اند.

«ملة» از نظر لغوی از ریشه «ملَّ» میباشد که مشتقات آن درباره تنور نانوائی، داخل کردن گوشت و غذا برای طبخ در خاکستر داغ، آتشدان برای سرخ کردن آهن، آفتابزده شدن، شدت عطش و... بکار میرود (۳) که در اغلب موارد پخته و قابل مصرف شدن از آن استنباط میگردد. بنظر میرسد «مله ابراهیم» اشاره به کوره ابتلائاتی داشته باشد که ابراهیم در آن گداخته و آبدیده گشته و گوهر ناب انسانی خود را در مسیر فتنه ها و فشارها بظهور و بروز رسانده است. (۴) راهی که این انسان رشد یافته برای رسیدن به توحید و تسلیم کامل طی کرد، عنوان ابدی «ملة» را به مهر تأیید الهی یافته و نسلهای آینده را برای گام نهادن بسوی خود دعوت کرده است. (۵)

---

۱ - سوره ها و آیات: بقره ۱۳۰ و ۱۳۵ – آل عمران ۹۵ – نساء ۱۲۵ – انعام ۱۶۱ – یوسف ۳۸ – نحل ۱۲۳ – حج ۷۸.
۲ - مثلاً عنوان: مله موسی یا مله محمد هرگز در قرآن نیامده است.
۳ - به المنجد ذیل ریشه ملّ مراجعه شود.
۴ - در قاموس قرآن، اصل کلمه مله را از «امللت الکتاب» گرفته و اضافه کرده دین را بدانجهت ملت میگویند که از جانب خدا «املاء» شده است و از قول مفردات نقل نموده که «ملت مانند دین است و آن نام شریعتی است که خدا بر زبان انبیاء برای مردم آورده است.» همانطور که ذکر گردید در قرآن کلمه «مله» فقط به ابراهیم نسبت داده شده است. در حالیکه اگر منظور از مله همان شریعت بود، به تمام پیامبرانیکه صاحب شریعت و کتاب هستند باید این کلمه نسبت داده میشد.
۵ - در برخی از آیات قرآن که ذیلاً بآن اشاره میشود کلمه «مله» با کلمه «دین» همراه یکدیگر آماده اند که با مقایسه انطباقی آنها مفهوم هر دو کلمه بهتر فهمیده می شود.
نساء ۱۲۵ – و من احسن دنیاً ممن اسلم و جهه لله و هو محسن و اتبع مله ابراهیم حنیفاً...
انعام ۱۶۱ – قل اننی هدینی ربی الی صراط مستیم دیناً قیما مله ابراهیم حنیفاً
حج ۷۸ ... و ما جعل علیکم فی الدین من حرج مله ابیکم ابراهیم...
باتوجه بآیات فوق میتوان چنین نتیجه گرفت که منظور از دین بطور کلی «قانون و مقررات عمومی» است. و منظور از امه سنت ها و آداب و رسوم مردمی میباشد که تحت تأثیر آن قانون و نظامات شکل گرفته است. اما در شکل اخص آن «دین حق» همان دین واحد الهی یعنی تسلیم شدن به پروردگار است که بر پادارنده بندگان مبباشد و «مله» که تنها در مورد حضرت ابراهیم بکار رفته است، سنت و عملکرد آن بزرگوار بعنوان الگوی عملی دیندار بودن است.