ابراهیم سر سلسله ذریه محسن و مهتدی

در قرآن از ذریه پیامبران و نسل و نژادی که از آنان باقی مانده و بعضاً حامل عده الهی و نائل به نبوت و رسالت گشته اند در سوره های مختلف یاد کرده است، بطوریکه جریان نبوت را بصورت سلسله زنجیری مشاهده میکنیم که حلقه های آن پیوسته و پشت سر هم قرار گرفته است. در این سلسله، موقعیت آدم، نوح، آل ابراهیم و آل عمران (علیهم السلام) را بعنوان حلقه های اصلی این زنجیره که از ذریه آنها پیامبران زیادی به مقام صفا و خلوص رسیدند بشکل ممتازی مشخص نموده است. (۱)  از میان پیامبران فوق الذکر نیز نوح^(ع) و ابراهیم^(ع) را از نظر تداوم پیامبری در ذریه شان بیشتر مورد عنایت و توجه قرار داده و عمده پیامبران را از نسل و نژاد آنها معرفی کرده است. در مورد حضرت نوح قضیه روشن است، پس از جوشیدن آب و گسترش دریا و فرا گرفتن خشکی ها، تنها ذریه او و پیروان اندکش که سوار کشتی شده بودند نجات یافته و دوام و بقای در زمین پیدا کردند، (۲) اما در مورد ابراهیم، علیرغم حیات و حضور نسل ها و نژادهای مختلف؛ چنین آمادگی و استعدادی در ذریه او گسترش و تحقق جامع تر یافت. بطوریکه در قرآن از ذریه ابراهیم بمراتب بیش از ذریه سایر پیامبران یاد کرده و اغلب انبیاء را فرزندان ابراهیم معرفی کرده است. همچون: اسمعیل، اسحق، یعقوب، یوسف، موسی، هارون، داود، سلیمان، ایوب. (۳)

البته چنین نبوده است که تمامی ذریه آنحضرت و فرزندان بیشماری که از نسل و در اعصار مختلف متولد شدند، هدایت یافته و بر صراط مستقیم بوده باشند، هر چند ابراهیم پس از گذراندن امتحانات سخت، هنگامیکه نائل بمقام امامت میشود چنین پرسشی را از پروردگار مینماید و جواب می شنود که عهد من به ظالمین (از ذریه تو) نمیرسد (۴) و بهنگام اسکان ذریه اش در سرزمین مکه و در کنار خانه خدا نیز دعا میکند پروردگار او و ذریه اش را از بر پادارندگان نماز قرار دهد، (۵) اما آنچنان که در سوره صافات مورد تأکید قرار داده، گروهی از نسل او اهل احسان و بقیه ظالم آشکار بنفس خویش بوده اند. (۶)

نخستین بار که چنین تفاوت و تمایزی را در ذریه ابراهیم نشان میدهد، در سوره حدید (نازل شده در پنجمین سال هجرت) است که بر جعل نبوت و کتاب در ذریه ابراهیم (همچنین نوح) تصریح و بر مختلف بودن آنها در دو مسیر «هدایت» (حرکت در صراط مستقیم) و «فسق» (خروج از صراط مستقیم) تأکید نموده است:
و لقد ارسلنا نوحاً و ابراهیم و جعلنا بی ذرییهما النبوه و الکتاب فمنهم مهتد و کثیر منهم فاسقون (۷)

آیه فوق درست پس از آیه ای است که جریان رسالت و نزول کتاب و میزان را برای قیام مردم بقسط (عدالت اجتماعی) و پاسداری مسلحانه از استقلال اعتقادی در راستای رسالت رسولان تبیین کرده و از «حدید» که نام سوره نیز از آن اخذ شده، یاد نموده است. (۸) باین ترتیب بار دیگر نام ابراهیم را در ارتباط با اصلی ترین محور سوره و مهمترین مقاصد آن مشاهده مینمائیم.

---

۱ - آل عمران ۳۳ – ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی الغالبین – ذریه بعضها من بعض والله سمیع علیم.
۲ - صافات ۷۷ (و جعلنا هم الباقین)، اسراء ۳ (ذریه من حملنا مع نوح انه کان عبداً شکورا) یس ۴۱ (و آیه لهم انا حملنا ذریتهم فی الفلک المشحون).
۳ - انعام ۸۴ (و من ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون...) عنکبوت ۲۷ (و وهبناله اسحق و یعقوب و جعلنا فی ذریته النبوه و الکتاب).
۴ - بقره ۱۲۳ و ۱۲۴ – و اذابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماماً قال و من ذریتی قال لاینال عهدی الظالمین.
۵ - ابراهیم ۳۷ تا ۴۰ – ربنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیرذی زرع عند بیتک المحرم ربنا لیقیموا الصلوه... رب اجعلنی مقیم الصلوه و من ذریتی رنا و تقبل دعا.
۶ - صافات ۱۱۳ – و بارکنا علیه و علی اسحق و من ذریتهما محس و ظالم لنفسه مبین.
۷ - حدید ۲۶ – همانا ما نوح و ابراهیم را (برای هدایت مردم) فرستادیم و در ذریه آنها (استعداد) نبوت و کتاب قرار دادیم. اما برخی از آنها (براه حق) هدایت یافتند و بسیاری از آنها بفسق (نقض عهد الهی و خروج از مسیر حق) شتافتند.
۸ - لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس و لیعلم الله من ینصره و رسله بالغیب ان الله قوی عزیز.